Osmanlı Tarihi
Ve Tarihin Paradigmik İlkeleri -Xııı-
Bu yazı dizisinde ele almakta
olduğum genel tarih ile
ilgili denemelerde genel tarihe farklı ölçeklerden bakışta
nelerin kapsam dâhiline girmekte olduğu konusuna değinmeden geçmenin
tarihi bütünselliğini (holizmini)
anlamak bakımından bir eksiklik yaratacağını düşünüyorum. Bu doğrultuda dizinin
şimdiki denemesinde tarihe farklı
ölçeklerden bakıldığında görülen pencere içine nelerin girdiğini
kısa da olsa aktararak irdelemek istiyorum. Burada farklı ölçeklerden kastedilen şey, ele alınan tarih anlatısının kapsadığı zaman/mekân boyutudur. Doğaldır
ki zaman/mekân boyutu,
yani kronolojik mesafe ve kozmik kapsam ne denli kısa ve
küçük olursa anlatının içeriğindeki olgu, olay ve varlıklar o
denli az ve küçük olmaktadır. Diğer bir deyişle, anlatı az bir
zaman içinde ve küçük bir mekân için ele alındığında kaçınılmaz
olarak yerel tarih alanına girilmek durumunda kalınacaktır.
Ama en uzun zaman ve en büyük mekân diye bir tanımlama
yaparsak bu kaçınılmaz olarak evrensel zaman ve evrensel
mekânın tümünü dikkate almamız gerektiği anlamını taşımaktadır. Bu tanıma
giren tarih anlatısı şimdilerde dünya literatüründe “Büyük Tarih”
diye nitelendirilmektedir. Bu tarih biçimi İngilizce’de “Big History”
terimi ile belirtilmiş olduğundan kavramın Türkçe‘deki karşılığı için de
ayni sözcükler kullanılmaktadır. Nitekim konuya ilgi duyanlar için,
orijinali İngilizce olan Cynthia Stokes Brown’un kitabının
da Türkçeye bu doğrultuda Büyük Tarih adıyla çevrildiğini
belirteyim (**). Kitap, bu yeni anlayış biçimini temsilen tarihsel
bilgiyle sağın bilimsel bilgiyi tümleştirerek tarih
anlatısına kozmik-holistik bir boyut kazandırıyor. Böylece de bir
bakıma, holistik tarih yaklaşımına geçiş yapılmış olunduğunu yeri
gelmiş iken ifade etmek isterim. Genel olarak bakıldığında, büyük
tarihte konular zaman ve mekân kapsamında en geniş
mahiyet ile ele alındığından, anlatının evrenin başlangıcı olan 13,8
milyar yıl önceki Büyük Patlama, “Big Bang” ile başlatılıp
insanlığın geleceği hakkındaki öngörülere dek sürdürülmesi gerekmektedir. Bu
kapsamda, Büyük Patlama ve ondan 300 milyon yıl sonra
ortaya çıkan ilk galaksiler ve yıldızlar birinci aşama olma
mahiyeti ile kozmik evre başlığı altında toplanılıp
anlatılırken, 4,5 milyar yıl/b> önce başlayan yerkürenin jeolojik
tarihindeki gelişmeler ikinci aşamanın anlatısı olarak ele
alınmaktadır. Üçüncü aşamada abiyogenez ve biyolojik evrim
canlılık evresi başlığı altında anlatılırken son
aşamada ise insanoğlunun dünyası, geleceğini de içine alacak şekilde
sağın (ampirik) tarihsel anlatıya konu yapılmaktadır.Büyük tarih konusunu
ele alıp kitap yazmış yazarların bu bölümlemelerde az-çok da olsa
bazı farklılıklar gösteren ele alışlara sahip olabildiğini bu noktada
anımsatayım. Ancak bölümlerde kapsanan müfredat içeriklerindeki farklılıklarının
belirgin bir şekilde miktar ve nitelik bakımından çok daha fazla
olduğunu da özellikle vurgulamam da yarar var sanırım. Büyük
tarih konusunu gelecek denemede işlemeyi sürdüreceğim ___________________
(*) Devamı gelecektir
(**)http://www.dr.com.tr/Kitap/Buyuk-Tarih-Buyuk-Patlamadan-Bugune/Algan-Sezginturedi/Bilim/Populer-Bilim/urunno=0000000592471#!DR
